Zbërthimi i engimës së Gjuhës Fenikase.
Gjithmone është koha para shpikjes dhe koha pas shkipjes. Kur Feniksasit nuk kishn shpikur alfabetitn ata kishin nje gjuhe te folur qe flisnin. Ku deshmohet gjuha dhe si mund te kihet nje evidence se cfarë gjuhe flisnin ata.
Në vitin 1000 pes, gjuhët fenikase dhe hebraike ishin bërë të dallueshme nga aramaishtja, e cila flitej në Kanaan. Përemri për vetën e parë është "ānōkī" ndërsa në aramaisht është "anā" (siç është në arabishten moderne). Fjala për "bir" është "bar" në aramaisht, por "ben" është fenikase dhe hebraike. Sidoqoftë, ka dallime midis hebraishtes dhe fenikasve: foljet për "të jesh" dhe "të bësh" ndryshojnë dhe tingulli i gjatë "a" në hebraisht shqiptohet "o" në fenikas, për shembull.
Alfabeti fenikas u deshifrua përfundimisht në 1758 nga studiuesi francez Jean-Jacques Barthélemy. Megjithatë, lidhja e saj me fenikasit ishte e panjohur deri në shekullin e 19-të.
Fjalët e gjuhës fenikase ruhen në disa forma në tekstet më të vjetra Bibliane nga shekulli i dhjetë para krishtit. Shkrimi kishte vetëm bashtingëllore.
Për shëmbull, gjenden fjalet si BNY shqiptohej /banaya/ 'ndërtoj' I cila më vonë transformua ne BN që shqiptojhej /ban/.
Evidencë tjetër është drejtshkrimi i tre formave foljore në tekstet e vjetra Bibliane dhe shqiptimi I tyre:
LY /alaya/ ‘ai u ngjit’,
BNY /banaya/ ‘ai ndërtoi’,
WY/iwwiya/ 'ai restauroi
Gjuheataret mendojne zanoret /y/ në këto forma duhej të pasoheshin nga një zanore
Njëjësi shënon një send individual ose një kolektiv; dyfishi është lidhur me pjesët e trupit të dyfishizuara, numrin dy dhe kategori të ngjashme si:
*iadem "[e] të dy duarve" shumesi i yad/dore, ose njejes shendrohet ne shumësi me LM /il īm/'zot' me fuqizimi e njejesit me M
Ose krijimin e shumesit me T si B 'At', BT 'eterit' dhe me M si BN 'gur', BNM 'gurët'.
Ose zgjerimi i bazës së disa emrave (përgjithësisht njërrokësh) në shumës
DL /dal/ 'derë', DLHT /dalaht/ ‘dyert’;
QRT /qart/ ‘qytet’, QRHT/qarah/ 'qytetet'); ose apofoni (BN /bin/ 'bir', BNM /ban/ 'bijet.).
la (ngjitja eshte shkuarje per lart) baj, dal, bir, qytet, il-hyjni.
Pra, sic shihet fjala e Shqipes *qytet nuk ka lidhje me fjalen *civitātem te latinishtes, madje eshte e kunderta. Prezenca e Q ne fjalen Shqipe, njesoj si tek fjala Fenikase tregon qarte origjinen e fjales Latine, bile dhe me shume tregon origjinen e vete fjales. Duke ditur kuptimin baze te Shkronjes Qoph te feniksave dhe te bejme krahasim kuptimor me Polis te greqishtes antike qe une mendojn qe vjen nga fjala tjeter *pjelle e Shqipes mund te nxirret lehte konkluzioni qe fjala qytet ka te beje me konceptin e shumezimit te njerezeve ne nje vend te caktuar.
Per te kuptuar cfare gjuhe flisnin ndalemi tek shkronja e tyre D. Ata i thoshnin D-se *daleth dhe kuptonin Derën .
Kaq mjafton ta kuptosh që ata flisnin shqip. D është vetem nje element i ri i zbuluar dhe thjeshte te japesh nje forme si D, dhe tu shqiptosh te tjereve ky eshte tingulli i kessj shkronje, ky ishte zbulimi i ri i tyre, gjeja e re qe sollen ne gjuhen e shkruar, por për ti vënë emrin germes ata përdorën nje fjale te folur të gjuhës së tyre 3000 vjet më parë, e cila ishte folja “dal, e njejte ne forme dhe permbajtje me folje *dal te gjuhës Shqipe, pothuaj e pandryshuar pas 3000 vjetësh. Edhe sot ne Shqip i thone *dalje andej kah eshte *dera, dhe nuk do shume mend te kuptosh qe *dera eshte njekohesish edhe *dalja, kane te njeten forme me ndryshim e lehte L>r dhe kane nje rrenje semantike/kuptimore ne thelb. Pra ata posedonin nje gjuhe te folur para se të shpiknin germat e alfabetit dhe evidenca gjuhesore thote qe ajo ishte vetem gjuha Shqipe.
Tani nje jo gjuhetar mund kuptoje lehte gabimet e renda te gjuhetareve te huaj dhe Shqiptare, si ne rastin e meposhtem per fjalen *qyetet te gjuhes Shqipes.
Etimologjia the interpretimet fonetike te gabuara te fjales *qytet te Shqipes:
qytét, qutét m. Nga lat. civitātem. Khs. G. Meyerin 229, Puşcariun EW 349, Bartolin Dalm. I 269, Skokun Časopis Mod. Fil. 1914 f. 403. Vështirësitë që paraqet metafonia a:e te qytet, pushtet, shëndet, vullnet etj., Meyer-Lübke (Gr Gr I2 1043) përpiqet t’i kalojë me hipotezën që sufiksi -āte i latinishtes u ndërrua në shqipen me një sufiks vendi që përmbante një -et. Jokli (IF 36, 148 e 160) e pranon këtë, veçse mendon që ky lloj sufiksi i shqipes që ndikoi më lat. -āte është -esë nga një *-atia, sufiks që shfaqet krahas me -ét në fjalë si vullnesë vullnet; te forma më -e qytete, ashtu si te mende, vullnete etj., ai gjen shumëse të singularizuara. Mënëfund Ribezzo (Riv. d’Alb. II 335 v.) metafoninë te qytet pushtet e shpjegon nga një -i fundore në bazat ciu(i)tati, potestati që ai paravendon për latinishten ballkanike. Barići (Hŷmje 64) kthehet te hipoteza e burimit dalmat që pat shtruar dikur Meyer-Lübke (MRIW I 31) për metafoninë a:e të shqipes.
Gjithmone është koha para shpikjes dhe koha pas shkipjes. Kur Feniksasit nuk kishn shpikur alfabetitn ata kishin nje gjuhe te folur qe flisnin. Ku deshmohet gjuha dhe si mund te kihet nje evidence se cfarë gjuhe flisnin ata.
Në vitin 1000 pes, gjuhët fenikase dhe hebraike ishin bërë të dallueshme nga aramaishtja, e cila flitej në Kanaan. Përemri për vetën e parë është "ānōkī" ndërsa në aramaisht është "anā" (siç është në arabishten moderne). Fjala për "bir" është "bar" në aramaisht, por "ben" është fenikase dhe hebraike. Sidoqoftë, ka dallime midis hebraishtes dhe fenikasve: foljet për "të jesh" dhe "të bësh" ndryshojnë dhe tingulli i gjatë "a" në hebraisht shqiptohet "o" në fenikas, për shembull.
Alfabeti fenikas u deshifrua përfundimisht në 1758 nga studiuesi francez Jean-Jacques Barthélemy. Megjithatë, lidhja e saj me fenikasit ishte e panjohur deri në shekullin e 19-të.
Fjalët e gjuhës fenikase ruhen në disa forma në tekstet më të vjetra Bibliane nga shekulli i dhjetë para krishtit. Shkrimi kishte vetëm bashtingëllore.
Për shëmbull, gjenden fjalet si BNY shqiptohej /banaya/ 'ndërtoj' I cila më vonë transformua ne BN që shqiptojhej /ban/.
Evidencë tjetër është drejtshkrimi i tre formave foljore në tekstet e vjetra Bibliane dhe shqiptimi I tyre:
LY /alaya/ ‘ai u ngjit’,
BNY /banaya/ ‘ai ndërtoi’,
WY/iwwiya/ 'ai restauroi
Gjuheataret mendojne zanoret /y/ në këto forma duhej të pasoheshin nga një zanore
Njëjësi shënon një send individual ose një kolektiv; dyfishi është lidhur me pjesët e trupit të dyfishizuara, numrin dy dhe kategori të ngjashme si:
*iadem "[e] të dy duarve" shumesi i yad/dore, ose njejes shendrohet ne shumësi me LM /il īm/'zot' me fuqizimi e njejesit me M
Ose krijimin e shumesit me T si B 'At', BT 'eterit' dhe me M si BN 'gur', BNM 'gurët'.
Ose zgjerimi i bazës së disa emrave (përgjithësisht njërrokësh) në shumës
DL /dal/ 'derë', DLHT /dalaht/ ‘dyert’;
QRT /qart/ ‘qytet’, QRHT/qarah/ 'qytetet'); ose apofoni (BN /bin/ 'bir', BNM /ban/ 'bijet.).
Pra shihen shume qarte ngjashmeria e
fjaleve fenikase me fjalet e gjuhes Shqipe si:
la (ngjitja eshte shkuarje per lart) baj, dal, bir, qytet, il-hyjni.
Nuk eshte nevoja te perdoren metodat etimollogjike pet te nxjere konkluzionin per ngjashmerine e fjaleve, qe edhe pas 3 mije vjeteve kane ndryshime te lehta fonetike. Kjo shkon ne kufijte e te pabesueshmes per gjuhesine e sotme, por evidenca eshte evidence.
Pra, sic shihet fjala e Shqipes *qytet nuk ka lidhje me fjalen *civitātem te latinishtes, madje eshte e kunderta. Prezenca e Q ne fjalen Shqipe, njesoj si tek fjala Fenikase tregon qarte origjinen e fjales Latine, bile dhe me shume tregon origjinen e vete fjales. Duke ditur kuptimin baze te Shkronjes Qoph te feniksave dhe te bejme krahasim kuptimor me Polis te greqishtes antike qe une mendojn qe vjen nga fjala tjeter *pjelle e Shqipes mund te nxirret lehte konkluzioni qe fjala qytet ka te beje me konceptin e shumezimit te njerezeve ne nje vend te caktuar.
Per te kuptuar cfare gjuhe flisnin ndalemi tek shkronja e tyre D. Ata i thoshnin D-se *daleth dhe kuptonin Derën .
Kaq mjafton ta kuptosh që ata flisnin shqip. D është vetem nje element i ri i zbuluar dhe thjeshte te japesh nje forme si D, dhe tu shqiptosh te tjereve ky eshte tingulli i kessj shkronje, ky ishte zbulimi i ri i tyre, gjeja e re qe sollen ne gjuhen e shkruar, por për ti vënë emrin germes ata përdorën nje fjale te folur të gjuhës së tyre 3000 vjet më parë, e cila ishte folja “dal, e njejte ne forme dhe permbajtje me folje *dal te gjuhës Shqipe, pothuaj e pandryshuar pas 3000 vjetësh. Edhe sot ne Shqip i thone *dalje andej kah eshte *dera, dhe nuk do shume mend te kuptosh qe *dera eshte njekohesish edhe *dalja, kane te njeten forme me ndryshim e lehte L>r dhe kane nje rrenje semantike/kuptimore ne thelb. Pra ata posedonin nje gjuhe te folur para se të shpiknin germat e alfabetit dhe evidenca gjuhesore thote qe ajo ishte vetem gjuha Shqipe.
Tani nje jo gjuhetar mund kuptoje lehte gabimet e renda te gjuhetareve te huaj dhe Shqiptare, si ne rastin e meposhtem per fjalen *qyetet te gjuhes Shqipes.
Etimologjia the interpretimet fonetike te gabuara te fjales *qytet te Shqipes:
qytét, qutét m. Nga lat. civitātem. Khs. G. Meyerin 229, Puşcariun EW 349, Bartolin Dalm. I 269, Skokun Časopis Mod. Fil. 1914 f. 403. Vështirësitë që paraqet metafonia a:e te qytet, pushtet, shëndet, vullnet etj., Meyer-Lübke (Gr Gr I2 1043) përpiqet t’i kalojë me hipotezën që sufiksi -āte i latinishtes u ndërrua në shqipen me një sufiks vendi që përmbante një -et. Jokli (IF 36, 148 e 160) e pranon këtë, veçse mendon që ky lloj sufiksi i shqipes që ndikoi më lat. -āte është -esë nga një *-atia, sufiks që shfaqet krahas me -ét në fjalë si vullnesë vullnet; te forma më -e qytete, ashtu si te mende, vullnete etj., ai gjen shumëse të singularizuara. Mënëfund Ribezzo (Riv. d’Alb. II 335 v.) metafoninë te qytet pushtet e shpjegon nga një -i fundore në bazat ciu(i)tati, potestati që ai paravendon për latinishten ballkanike. Barići (Hŷmje 64) kthehet te hipoteza e burimit dalmat që pat shtruar dikur Meyer-Lübke (MRIW I 31) për metafoninë a:e të shqipes.
Comments
Post a Comment