ETIMOLOGJIA E FJALËS KONSIDER
Etimologjia më e njohur për këto folje është përqendruar në fjalën latine sidus 'yll, plejadë, stinë' me origjinë të panjohur. Në favor të këtij interpretimi është abuzimi me faktin e njohur qe popujt i vëzhgonin yjet, sepse prej tyre mendonin do të vinin ndikime të ndryshme që përcaktonin fatin e çdo njeriu dhe rrjedhën e ngjarjeve. Dhe ky besim na ka ardhur i plotë në gjuhën shqipe aq sa edhe sot themi, për shembull, ka fat, lumturi sepse sipas besimit të lashtë ishte një yll që ndikonte në jetën, në fatin e secilit. Themi gjithshtu në në shqip ka lindur me yll ka shumë fat, është fatlumtur. Lindi në yll të mirë (të keq). E ndihmoi ylli i vet. Ishte njeri me yll. Ose kur mallkohet në shqip të humbtë ylli! T'u shoftë ylli.
Po ashtu e themi për emrin e mirë të një njeriu. Ylli i tij. Ka yll në rreth të burrave. Njeri që shquhet në një veprimtari të caktuar; artist me emër të madh në kinematografi. Ylli i kinematografisë. Ylli i baletit. Ylli i futbollit.
E përdorim gjithashtu për shumë i bukur. E ka vajzën yll. Dhjetë me yll thuhet për notën më të lartë në shkollë, kur nxënësi a studenti është përgjigjur në mënyrë të shkëlqyer.
Nisur nga vështirësitë që, për mendimin tim, lindin në kthimin e kuptimit të kësaj fjale në konceptin 'yll', mendoj se problemi themelor është të konstatojmë disi etimologjinë e lat. sidus në të cilin mund të gjenim një kuptim më të natyrshëm dhe më të përshtatshëm për të shpjeguar fjalën latine nga gjuha latine. Krijimi, origjina e fjalës gjetja e të vërtetës gjuhësor nuk ka lidhje lidhje me historinë e madhërishme Romake dhe me kuptimin historik të sidus por me atë të etimologjisë së tij, fatkeqësisht të panjohur deri më sot (fatëkeqësisht e padëshiruar që të njihet)
Fjala lat. sidus, gen. sider ka kuptimin 'yll, konstelacion' i paraprirë nga parashtesa con-. Kuptimi dhe forma e fjalës nuk përputhen me atë të termit tjetër latin con-stell-atione(m) 'pozicioni i yjeve' të një strukture të ngjashme. Por mbiemrat latinë të lidhur me fjalën yll janë stell-ante(m) 'yll, shkëlqyes' dhe stell-atu(m) 'yll, shkëlqen' si *stell-are me të njëjtin kuptim themelor nuk shkojmë përtej idesë së 'dritës' ose, më së shumti, të 'formës' ose 'rregullimit' të yjeve dhe nuk kanë aspak formë dhe kuptim të ngjashëm me sidus. Supozohet se kuptimi i tij origjinal ishte "shikimi i yjeve" në bazë të praktikës së shikimit dhe shqyrtimit të tyre ndoshta për përdorim orientues. Fjala duhet të kishte një lidhje me konceptin dhe fjalen shikimit ose emri sy dhe nuk lidhet me konceptin 'yll' dhe dhe duhet të përfshijë natyrshëm atë të 'shikimit' por nuk mund te gjesh fjalë në latinisht në formë dhe kuptim qe ti afrohet etimologjikisht fjalës sidus.
Oculus është fjala për sy në Latinisht dhe vultus është folja shikoj.
Etimologët bëjnë shtrembërime të konsiderueshme në përpjekje për ta shpjeguar atë duke u mbështetur në kuptimin e 'yllit', sepse fjalet Oculus dhe vultus nuk mund te etimologojne fjalen latine konsider.
Dhe tani le të kalojmë te emri i gjuhës shqipe *si, sy me ndikimet e tyre tek shumë fjalë të tjera si shih (urdherore), shikoj, shoh, shqyrtoj. Interesante janë kuptimet e foljes shikoj si vërej me kujdes; kërkoj të gjej atë që më intereson si kujdesem për dikë a për diçka; shiko shtëpinë!; shikoji pleqtë! dhe tërë/tan Geg (i, mbiemër; edhe si emër; që merret i plotë e i pandarë; që është në tërësinë e vet; i gjithë: erdhën të tan; shfrytëzohet e tëra. Të tërë/tan përdoret për t'iu referuar të gjithë sasisë ose shtrirjes së një grupi ose sendi të caktuar si dhe tërë/tan energjia ose interesi i dikujt. Mos harrojmë shprehjen spartane TAN EPI TAN që flet shqip, duke dhënë/jepi të tana gjatë luftimit, të tana forcat, fuqinë si edh dhe gjënë më të shtrenjtë jetën
Kuptimi arkaik i fjalës është me e shikue me kujdes, shqyrtoj. Kuptimi këtu është i lidhur me konceptin 'të shikosh, të ngul sytë'.
Etimologjia
SIDUS
SID US=US mbaresa e njohur latinë
SID=
SIT=D>T
Në gjuhën Çame perdoret *sit pa ë në fund për shumësin e fjalës si dhe kemi dhe sytë në standart. Pra kjo është një formë emërore e shumësit të fjalës Sy dhe nuk ka të bëjë me yll.
Po ashtu e themi për emrin e mirë të një njeriu. Ylli i tij. Ka yll në rreth të burrave. Njeri që shquhet në një veprimtari të caktuar; artist me emër të madh në kinematografi. Ylli i kinematografisë. Ylli i baletit. Ylli i futbollit.
E përdorim gjithashtu për shumë i bukur. E ka vajzën yll. Dhjetë me yll thuhet për notën më të lartë në shkollë, kur nxënësi a studenti është përgjigjur në mënyrë të shkëlqyer.
Nisur nga vështirësitë që, për mendimin tim, lindin në kthimin e kuptimit të kësaj fjale në konceptin 'yll', mendoj se problemi themelor është të konstatojmë disi etimologjinë e lat. sidus në të cilin mund të gjenim një kuptim më të natyrshëm dhe më të përshtatshëm për të shpjeguar fjalën latine nga gjuha latine. Krijimi, origjina e fjalës gjetja e të vërtetës gjuhësor nuk ka lidhje lidhje me historinë e madhërishme Romake dhe me kuptimin historik të sidus por me atë të etimologjisë së tij, fatkeqësisht të panjohur deri më sot (fatëkeqësisht e padëshiruar që të njihet)
Fjala lat. sidus, gen. sider ka kuptimin 'yll, konstelacion' i paraprirë nga parashtesa con-. Kuptimi dhe forma e fjalës nuk përputhen me atë të termit tjetër latin con-stell-atione(m) 'pozicioni i yjeve' të një strukture të ngjashme. Por mbiemrat latinë të lidhur me fjalën yll janë stell-ante(m) 'yll, shkëlqyes' dhe stell-atu(m) 'yll, shkëlqen' si *stell-are me të njëjtin kuptim themelor nuk shkojmë përtej idesë së 'dritës' ose, më së shumti, të 'formës' ose 'rregullimit' të yjeve dhe nuk kanë aspak formë dhe kuptim të ngjashëm me sidus. Supozohet se kuptimi i tij origjinal ishte "shikimi i yjeve" në bazë të praktikës së shikimit dhe shqyrtimit të tyre ndoshta për përdorim orientues. Fjala duhet të kishte një lidhje me konceptin dhe fjalen shikimit ose emri sy dhe nuk lidhet me konceptin 'yll' dhe dhe duhet të përfshijë natyrshëm atë të 'shikimit' por nuk mund te gjesh fjalë në latinisht në formë dhe kuptim qe ti afrohet etimologjikisht fjalës sidus.
Oculus është fjala për sy në Latinisht dhe vultus është folja shikoj.
Etimologët bëjnë shtrembërime të konsiderueshme në përpjekje për ta shpjeguar atë duke u mbështetur në kuptimin e 'yllit', sepse fjalet Oculus dhe vultus nuk mund te etimologojne fjalen latine konsider.
Dhe tani le të kalojmë te emri i gjuhës shqipe *si, sy me ndikimet e tyre tek shumë fjalë të tjera si shih (urdherore), shikoj, shoh, shqyrtoj. Interesante janë kuptimet e foljes shikoj si vërej me kujdes; kërkoj të gjej atë që më intereson si kujdesem për dikë a për diçka; shiko shtëpinë!; shikoji pleqtë! dhe tërë/tan Geg (i, mbiemër; edhe si emër; që merret i plotë e i pandarë; që është në tërësinë e vet; i gjithë: erdhën të tan; shfrytëzohet e tëra. Të tërë/tan përdoret për t'iu referuar të gjithë sasisë ose shtrirjes së një grupi ose sendi të caktuar si dhe tërë/tan energjia ose interesi i dikujt. Mos harrojmë shprehjen spartane TAN EPI TAN që flet shqip, duke dhënë/jepi të tana gjatë luftimit, të tana forcat, fuqinë si edh dhe gjënë më të shtrenjtë jetën
Kuptimi arkaik i fjalës është me e shikue me kujdes, shqyrtoj. Kuptimi këtu është i lidhur me konceptin 'të shikosh, të ngul sytë'.
Etimologjia
SIDUS
SID US=US mbaresa e njohur latinë
SID=
SIT=D>T
Në gjuhën Çame perdoret *sit pa ë në fund për shumësin e fjalës si dhe kemi dhe sytë në standart. Pra kjo është një formë emërore e shumësit të fjalës Sy dhe nuk ka të bëjë me yll.
Ndërsa bashkë tërësia e embrioneve të gjuhës shqipe në fjalë është:
KONSIDER
KON SI DER=
KON SI TER= KU D>T
KON SI TERE=
Me qënë tërë sy
Dhe ne Gegnisht
KON SI TAN=R>N
KON SY TAN=
Me kon tan sy është kuptimi fillistar dhe gjuha nga ku është huazuar fjala.
Ata që flasin gegënishten ketu e kuptojnë ma mirë thelbin e kësaj shprehjeje të riformuar si një fjalë e vetme në tavolinat ku u krijua Latinishtja.
Nga ana tjetër, po të shikosh strukturën e foljes shikoj në gjuhën shqipe, ka një formë te saj shikon, që jep një zgjidhje tjetër etimologjike përsa i përket formës dhe përmbajtjes së foljes konsideroj.
KONSIDERON+
KONSI DER=
Heqim pjesën DER/TER për të lehtësuar analizën etimologjike.
Mbetet:
KONSI=
SIKON=rrotullimi i KON me SI
SHIKON=ku S>Sh
E vërteta e fjalës u gjet brenda fjalës dhe shqipja tregoi se në mes të konceptit konsider dallohet folja e shqipes [shikon] anagramuar në [konsi].
Fjala i përket gjuhës në të cilën tregon etimologjinë e saj dhe pavarësisht nga kjo etimologji, do të pranohej, nëse është e mundur, çdo etimologji tjetër më e argumentuar.
KONSIDER
KON SI DER=
KON SI TER= KU D>T
KON SI TERE=
Me qënë tërë sy
Dhe ne Gegnisht
KON SI TAN=R>N
KON SY TAN=
Me kon tan sy është kuptimi fillistar dhe gjuha nga ku është huazuar fjala.
Ata që flasin gegënishten ketu e kuptojnë ma mirë thelbin e kësaj shprehjeje të riformuar si një fjalë e vetme në tavolinat ku u krijua Latinishtja.
Nga ana tjetër, po të shikosh strukturën e foljes shikoj në gjuhën shqipe, ka një formë te saj shikon, që jep një zgjidhje tjetër etimologjike përsa i përket formës dhe përmbajtjes së foljes konsideroj.
KONSIDERON+
KONSI DER=
Heqim pjesën DER/TER për të lehtësuar analizën etimologjike.
Mbetet:
KONSI=
SIKON=rrotullimi i KON me SI
SHIKON=ku S>Sh
E vërteta e fjalës u gjet brenda fjalës dhe shqipja tregoi se në mes të konceptit konsider dallohet folja e shqipes [shikon] anagramuar në [konsi].
Fjala i përket gjuhës në të cilën tregon etimologjinë e saj dhe pavarësisht nga kjo etimologji, do të pranohej, nëse është e mundur, çdo etimologji tjetër më e argumentuar.
Comments
Post a Comment