Pasuria zanetike e shqipes.
Nga Klinton Lalaj
Ka "SHKOLLA" madhe e etimologjis ju paraqes punen time "EMPIRIKE" t'fiales "balt", si dhe semantikate fialt me t'cillat ajo lillet.
Kjo fial i jep trajtat e veta kryesore t'etimologimit me formen "baltu-baltoj". Gjithashtu fiala "balt" ash e ngjashme me fialen "palc" jo vetem fonologjikisht po dhe semantikisht per fenomenin a senin e emnuem, kjo per arsye se palca asht e qullt, si lluc, apo balt. Kshu qe pervec kalimit t'njohun fonemor "ţ(=tc-ts)" si "c, etj." kemi dhe fialt Shqipe "balt-palc" qe e tregojn fare mir ket kalim fonemor.
Vetit e baltes
1. Balta ash ran e imt ose pluhun, dhe i shkriftum qe bahet balt kur ai laget, bje uj n'ta duke u ba dhe i lujtshme, etlasti. Ajo zakonisht grrumullohet pri prrojve, lumejve shinave etj. Per kto veti Shqipja pozon etimologjis si:
- baltoj/baltuj/blujt a, pra qe asht dhe i blujtun
- baltu/blu tal/blu dal, pra qe e dalun pri t'blumit dheut
- baltun(ato u baltun=perbalten)/blun dal/plu(h)un dal/pluhun dal = pluhun del, pra balta ash e krijume gjithashtu ka pluhuni
- balt/ba t'la(gmit), bahet balt ka t'lagmit, a t'lamit
- baltu/blu da(l)/pru dal/prru dal/e dalun pri kullimit prrojeve.
- baltu/balcu/baklu/ba kul/ba kull, pra qe bahet pri kullimit t'prrojve, lumejve
/ba qull, pra hahet e bue e qull pri kullimit t'ujnave
- baltu/but la, qe asht e but pri lagies
2. Kur balta ash e mingarkume me uj, apo e bame qull, ajo at'here quhet lluc, e per ket veti gjua Shqipe jep etimologimet si:
- balt/ba lat/ba lac/ba llaq.
- baltu(trajta foljore e emnit)/ba lut/ba lluc & ba cull/ba qull.
3. N'lidhje me eksperiencat e njeriut, Shqipja jep trajtat etimologuse si:
- baltu/ba t'lu, qe ash e lujtshme.
- baltoj/ba lojt, qe e ba me lujt si t'dush, pershemull puna e artizanatit t'poqeris, a e skulptures
- balta/ba tal(t:d)/ba dal, bahesh pis kur dal, bahesh me balt kur del jasht
- balt-balta(emnore e shqume)/ba l't'a/ba t'la/ba t'lamen, duhet me u la, kur bahesh me balt, ba t'lamen
- balta/BALtA/bala/pa la, pra ash diqa e palame, tesha t'pa lame, me balt ose duhet me ba t'lamen masi bahesh me balt
Disa Semantika
Si qe pam, prej formes Gegnisht "baltue - baltoj" vjen dhe n'formen foljore "baltos", prej ku vjel dhe fiala per cilsimin e derrit si "baldos", qe etimologohet si:
- baldos(derra qe shgrryhen n'balt e n'lluc)/baldosa(emnore e shqume)/baldoza/bald'do za/do za balt/qe do me zam venet ku ka balt, i perlqen balta e lluca
Ner etimologimet e gamave t'fiales "flliq" kemi semantikenqe nerlidhet me "balten" me etimologimet:
- flliq-flliqje(-a)/flliqja/ball(t) qij'balt gjij(=ngjij-ngjyj), pra i ngjyem me balt
- flliqa/fi llaq/bi llaq, pra i ranum n'llaq
- flliqoj-flliqu/i pqull = i qullosun
Balta perveq vetive qe i rradhitem ma siper, lun ni rol simbolik t'fuqishem n'per mitet e kulturave n'per bot. Balta ash elementi pri ku zotat e fuqishem t'miteve krijojn njeriun. Disa raste jan pershemull ke Gjenesis 2:7 kemi: "dhe zoti krijon njerin ka pluhni i toks, dhe lshoj me shfrymarrjen e e hunes tij frymen e jets; dhe njeriu u ba ni shpirt i jetshem". N'Kuran 23:12 thuhet: "Allahu krijoj njeriun pri balte". Prometeusi krijoj njeriun gjithashtu ka balta. N'mitologjit Shumere kemi Enki dhe Enlil qe krijojn njeriun ka balta e gjaku. Pra balta ka sherbye per me krijue njeriun, lidhet me n'gjalljen e tij.
Ja vlen ta hapim ket gam etimologimesh me ni mit Afrikan t'ni prej tre fiseve kryesore t'Nigeris.
N'kozmomgonin e tyne zoti "Obatala" krijon njeriun ka balta. N'spektrin e gjues Shqipe misteri i mitit nollet n'vet emnin e zotit qe kryn aktin e krijimit, duke pozue trajtat etimologuse si:
- obatala/oBATaLa/BATL/BALT & oBATALa/BATLA/BALTA
- obatala/u ba dala/u(j) qe ju ba daljen njet
- obatala/balt a o/balt e u(j), pra qe kryn krijimin ka balta e uji
Tjeter mit interesant ash ai i Qifuteve ku sjellin n'jet "Golemin(Golem - gur qe merr jet, balt qe merr jet)" qe pozon s'pektrin e gjues Shqipe nan trajtat etimologuse si:
- golem/gol le'm/gur m'le, pra qe m;len pri gurit merr jet pri gurit
- golem/ko lem/qo m'le, pra qe qohet e lind pri gurit
Po ashu kemi "golemit" kemi "Gollum"(personazh ke Zoti Unazave)" qe 'spektrin e Shqipes pozon:
- gollum/gol'lum/gur mlu, qe mleviz pri gurit
- gollum/qo llum e qo ka llumi = e qo n'jet pri baltes
Fiala Shqipe pozon per ket kuptimsi trajtat etimologuse si:
- baltu/ba t'lu, qe ash e lujtshme
- baltu/ba'al tu/ba la cu/ba la qu, qe ba t'qumen e njeriut ka uji me dhe(pra balta)
- baltu/ba cull, e krijo njeriun ka qulli(n'fakt sperma njeriut asht si qull)
- baltu/ba tul/ba dul/ba dol=del-dil, pra qe ba daljen e njeriut ka balta
Po ashu fiala "clay" ash e nertume me konceptin e marrjes jet pri baltes me trajtat etimologuse si:
- clay-klej-kluj/ash e lujtshme pri ujit
- caly/xalli = gjalli, pra qe ngjallet jeta
- klej-qlej/qi le, pra qe len, pre nikon per linjen e njeriut, jetes (trajtume e plot ke fiala clay)
Semantik
Fiala "balsam-balsamos" gjithashtu duket t'ket nerlidhje semantike me fialen "balt", kjo me etimologimet si:
- balsam/balcam/balt am/ma balt, pra ma "t'gjall" si balta
- balsamosi/si ma balt, si balta qe ma (jeten)
- balsamu/ba gjallmu/pa gjallmu/shifet si i gjall
- balsam/ba sal/ba zall/ba gjall, pra qe e ba si t'gjall
Duke qan se fiala "balt" ash e nerlidhme semantikisht e fonologjikisht me fialen "palc", trajtat e saj "baltu/balcu/ba cul-qull-lluq-lluc-kull", duke na shtye per etimologimin e ktyne fialve t'trupzume n'fonemat e fiales "balt". Pra kemi:
.- qull/kull/lluq/lluc(curr-curra-curril/curr-cull;)
- lluc-lluca(emnore shqume)/u call/u(j) zall, qe vjen zakonisht me ujin e zallit. & ull ca/ul zall/qe ulet me zallin, lumin.
- qullja/qall uj/gjall uji/pra uji asht elementi i gjalljes
- qullja/ka lluj/ka lu uj, qullimin e seneve e gjanave e ba lujtja e ujit
- qullim/qi llum, gji llum, qe ngjihet(=ngjyhet) me llum/
/qi llum/gji lum, pra gjullosjn e tokes a seneve vjen pri lummit
- kull-kulla(kullja)/kall u/gall u/gjall uj
- kullja/kall uj/gall uj = gjall uji
Pri fiales "qull-kull" vjen fiala "cull-cullak" e pri t'ciles vjen fialet "curr-curra-curril" me pozimet etimologjike si:
- cullak/tull ak/tull(=shveshun) ka/ka asht i zhveshun "njeriu kur u krijue"
-dull ak/dul ka/ka dul(dal-del) i shveshun njeriu kur u krijue
- cullak/qu kall & gall-gjall, pra e qoj njeriun ka materja e dekun e pajet, duke e gjallun n'jet
Qpql
- cullak/cull'la'ak/qull ka la, zoti e ka qu njeriun ka balta QULL e LAgme
- curra/carr u/call u/xall uj/gjall uj
- cu rra/zu rra, ze rrajt e jetes, krijon jeten
- curril/curr'rril/cull rrill, curr rridh
- currili(emnore shqume)/uj rrill c(i)/si rrill uj, si rredh uj.
Dhe e funit per ktu, kemi fialen moqal qe jep trajtat etimologuse si:
- moqal/bocal/balcu/baltu (pra form tjeter qe justifikon 100% trajtimin e fiales "baltu")
- moqal-moqali(emnore shqume)/m'oi qal/m'uj gjall, pra m'n'uj gjallet njeri
Nga Klinton Lalaj
Ka "SHKOLLA" madhe e etimologjis ju paraqes punen time "EMPIRIKE" t'fiales "balt", si dhe semantikate fialt me t'cillat ajo lillet.
Kjo fial i jep trajtat e veta kryesore t'etimologimit me formen "baltu-baltoj". Gjithashtu fiala "balt" ash e ngjashme me fialen "palc" jo vetem fonologjikisht po dhe semantikisht per fenomenin a senin e emnuem, kjo per arsye se palca asht e qullt, si lluc, apo balt. Kshu qe pervec kalimit t'njohun fonemor "ţ(=tc-ts)" si "c, etj." kemi dhe fialt Shqipe "balt-palc" qe e tregojn fare mir ket kalim fonemor.
Vetit e baltes
1. Balta ash ran e imt ose pluhun, dhe i shkriftum qe bahet balt kur ai laget, bje uj n'ta duke u ba dhe i lujtshme, etlasti. Ajo zakonisht grrumullohet pri prrojve, lumejve shinave etj. Per kto veti Shqipja pozon etimologjis si:
- baltoj/baltuj/blujt a, pra qe asht dhe i blujtun
- baltu/blu tal/blu dal, pra qe e dalun pri t'blumit dheut
- baltun(ato u baltun=perbalten)/blun dal/plu(h)un dal/pluhun dal = pluhun del, pra balta ash e krijume gjithashtu ka pluhuni
- balt/ba t'la(gmit), bahet balt ka t'lagmit, a t'lamit
- baltu/blu da(l)/pru dal/prru dal/e dalun pri kullimit prrojeve.
- baltu/balcu/baklu/ba kul/ba kull, pra qe bahet pri kullimit t'prrojve, lumejve
/ba qull, pra hahet e bue e qull pri kullimit t'ujnave
- baltu/but la, qe asht e but pri lagies
2. Kur balta ash e mingarkume me uj, apo e bame qull, ajo at'here quhet lluc, e per ket veti gjua Shqipe jep etimologimet si:
- balt/ba lat/ba lac/ba llaq.
- baltu(trajta foljore e emnit)/ba lut/ba lluc & ba cull/ba qull.
3. N'lidhje me eksperiencat e njeriut, Shqipja jep trajtat etimologuse si:
- baltu/ba t'lu, qe ash e lujtshme.
- baltoj/ba lojt, qe e ba me lujt si t'dush, pershemull puna e artizanatit t'poqeris, a e skulptures
- balta/ba tal(t:d)/ba dal, bahesh pis kur dal, bahesh me balt kur del jasht
- balt-balta(emnore e shqume)/ba l't'a/ba t'la/ba t'lamen, duhet me u la, kur bahesh me balt, ba t'lamen
- balta/BALtA/bala/pa la, pra ash diqa e palame, tesha t'pa lame, me balt ose duhet me ba t'lamen masi bahesh me balt
Disa Semantika
Si qe pam, prej formes Gegnisht "baltue - baltoj" vjen dhe n'formen foljore "baltos", prej ku vjel dhe fiala per cilsimin e derrit si "baldos", qe etimologohet si:
- baldos(derra qe shgrryhen n'balt e n'lluc)/baldosa(emnore e shqume)/baldoza/bald'do za/do za balt/qe do me zam venet ku ka balt, i perlqen balta e lluca
Ner etimologimet e gamave t'fiales "flliq" kemi semantikenqe nerlidhet me "balten" me etimologimet:
- flliq-flliqje(-a)/flliqja/ball(t) qij'balt gjij(=ngjij-ngjyj), pra i ngjyem me balt
- flliqa/fi llaq/bi llaq, pra i ranum n'llaq
- flliqoj-flliqu/i pqull = i qullosun
Balta perveq vetive qe i rradhitem ma siper, lun ni rol simbolik t'fuqishem n'per mitet e kulturave n'per bot. Balta ash elementi pri ku zotat e fuqishem t'miteve krijojn njeriun. Disa raste jan pershemull ke Gjenesis 2:7 kemi: "dhe zoti krijon njerin ka pluhni i toks, dhe lshoj me shfrymarrjen e e hunes tij frymen e jets; dhe njeriu u ba ni shpirt i jetshem". N'Kuran 23:12 thuhet: "Allahu krijoj njeriun pri balte". Prometeusi krijoj njeriun gjithashtu ka balta. N'mitologjit Shumere kemi Enki dhe Enlil qe krijojn njeriun ka balta e gjaku. Pra balta ka sherbye per me krijue njeriun, lidhet me n'gjalljen e tij.
Ja vlen ta hapim ket gam etimologimesh me ni mit Afrikan t'ni prej tre fiseve kryesore t'Nigeris.
N'kozmomgonin e tyne zoti "Obatala" krijon njeriun ka balta. N'spektrin e gjues Shqipe misteri i mitit nollet n'vet emnin e zotit qe kryn aktin e krijimit, duke pozue trajtat etimologuse si:
- obatala/oBATaLa/BATL/BALT & oBATALa/BATLA/BALTA
- obatala/u ba dala/u(j) qe ju ba daljen njet
- obatala/balt a o/balt e u(j), pra qe kryn krijimin ka balta e uji
Tjeter mit interesant ash ai i Qifuteve ku sjellin n'jet "Golemin(Golem - gur qe merr jet, balt qe merr jet)" qe pozon s'pektrin e gjues Shqipe nan trajtat etimologuse si:
- golem/gol le'm/gur m'le, pra qe m;len pri gurit merr jet pri gurit
- golem/ko lem/qo m'le, pra qe qohet e lind pri gurit
Po ashu kemi "golemit" kemi "Gollum"(personazh ke Zoti Unazave)" qe 'spektrin e Shqipes pozon:
- gollum/gol'lum/gur mlu, qe mleviz pri gurit
- gollum/qo llum e qo ka llumi = e qo n'jet pri baltes
Fiala Shqipe pozon per ket kuptimsi trajtat etimologuse si:
- baltu/ba t'lu, qe ash e lujtshme
- baltu/ba'al tu/ba la cu/ba la qu, qe ba t'qumen e njeriut ka uji me dhe(pra balta)
- baltu/ba cull, e krijo njeriun ka qulli(n'fakt sperma njeriut asht si qull)
- baltu/ba tul/ba dul/ba dol=del-dil, pra qe ba daljen e njeriut ka balta
Po ashu fiala "clay" ash e nertume me konceptin e marrjes jet pri baltes me trajtat etimologuse si:
- clay-klej-kluj/ash e lujtshme pri ujit
- caly/xalli = gjalli, pra qe ngjallet jeta
- klej-qlej/qi le, pra qe len, pre nikon per linjen e njeriut, jetes (trajtume e plot ke fiala clay)
Semantik
Fiala "balsam-balsamos" gjithashtu duket t'ket nerlidhje semantike me fialen "balt", kjo me etimologimet si:
- balsam/balcam/balt am/ma balt, pra ma "t'gjall" si balta
- balsamosi/si ma balt, si balta qe ma (jeten)
- balsamu/ba gjallmu/pa gjallmu/shifet si i gjall
- balsam/ba sal/ba zall/ba gjall, pra qe e ba si t'gjall
Duke qan se fiala "balt" ash e nerlidhme semantikisht e fonologjikisht me fialen "palc", trajtat e saj "baltu/balcu/ba cul-qull-lluq-lluc-kull", duke na shtye per etimologimin e ktyne fialve t'trupzume n'fonemat e fiales "balt". Pra kemi:
.- qull/kull/lluq/lluc(curr-curra-curril/curr-cull;)
- lluc-lluca(emnore shqume)/u call/u(j) zall, qe vjen zakonisht me ujin e zallit. & ull ca/ul zall/qe ulet me zallin, lumin.
- qullja/qall uj/gjall uji/pra uji asht elementi i gjalljes
- qullja/ka lluj/ka lu uj, qullimin e seneve e gjanave e ba lujtja e ujit
- qullim/qi llum, gji llum, qe ngjihet(=ngjyhet) me llum/
/qi llum/gji lum, pra gjullosjn e tokes a seneve vjen pri lummit
- kull-kulla(kullja)/kall u/gall u/gjall uj
- kullja/kall uj/gall uj = gjall uji
Pri fiales "qull-kull" vjen fiala "cull-cullak" e pri t'ciles vjen fialet "curr-curra-curril" me pozimet etimologjike si:
- cullak/tull ak/tull(=shveshun) ka/ka asht i zhveshun "njeriu kur u krijue"
-dull ak/dul ka/ka dul(dal-del) i shveshun njeriu kur u krijue
- cullak/qu kall & gall-gjall, pra e qoj njeriun ka materja e dekun e pajet, duke e gjallun n'jet
Qpql
- cullak/cull'la'ak/qull ka la, zoti e ka qu njeriun ka balta QULL e LAgme
- curra/carr u/call u/xall uj/gjall uj
- cu rra/zu rra, ze rrajt e jetes, krijon jeten
- curril/curr'rril/cull rrill, curr rridh
- currili(emnore shqume)/uj rrill c(i)/si rrill uj, si rredh uj.
Dhe e funit per ktu, kemi fialen moqal qe jep trajtat etimologuse si:
- moqal/bocal/balcu/baltu (pra form tjeter qe justifikon 100% trajtimin e fiales "baltu")
- moqal-moqali(emnore shqume)/m'oi qal/m'uj gjall, pra m'n'uj gjallet njeri
Comments
Post a Comment