Charivari (Karivari).
Ishte një zakon popullor evropian dhe i Amerikës së Veriut, i krijuar për të turpëruar një anëtar të komunitetit, në të cilin organizohej një paradë tallëse që kalonte zakonisht përmes vendbanimit te komunitetit, e shoqëruar nga një serenatë tallëse. Turma synonte të bënte sa më shumë zhurmë të ishte e mundur duke rrahur në tenxhere dhe tepsi ose çdo gjë që u kapte dora.
Shkruajnë që origjina e fjalës charivari ka të ngjarë vjen nga latinishtja vulgare *caribaria, shumësi i caribarium, tashmë duke iu referuar zakonit të zhurmës së enëve të kuzhinës me një shufër hekuri, ose ndoshta nga greqishtja καρηβαρία (karēbaría), fjalë për fjalë "rëndim në kokë". " por përdoret gjithashtu për të nënkuptuar "dhimbje koke", nga κάρα "krye, kokë" dhe βαρύς "i rëndë, barrë" është një rit ose rit kolektiv perëndimor, shumë i ngjashëm me karnavalin.
Ligji kujtimin e të cilit na e transmeton Platoni (Platoni, në legib lib.XVIII, dial 8) tregon se charivari ishte fillimisht një akt me të cilin dikush deklaronte se gëzonte të drejtën e pronësisë mbi një tufë të arratisurish. (referenca: Mémoire de la Société Royale Académie de Savoie, seria e parë vëllimi VI, faqe 214: Nga bleta te të moshuarit nga M. le Général comte de Loche).
Charivari është një proces simbolik i anëtarëve të një komuniteti fshati, një manifestim i karakterizuar nga dhuna morale dhe ndonjëherë fizike që synon sanksionimin e njerëzve që kanë shkelur vlerat morale ose traditat, kanunin e nje bashkesie njerezish.
Termi përcakton një paradë me zhurmë të shkaktuara nga njerëzi pjesmarres qe bëjnë zhurmë me objekte të të gjitha llojeve, përgjithësisht me enë kuzhine, ose me mjete rethanore si trokitje guresh, ose edhe perdorim i daulleve, ose edhe zhurmë e shoqëruar me rremuje, çrregullim te qellimshem te shkaktuar nga pjesmaresit.
Rituali dëshmohet nga shekulli i katërmbëdhjetë.
Charivari(Karivari) festohej me rastin e një martese që konsiderohej e papërshtatshme, kjo është veçanërisht per rastin e martesës së një të moshuari me një vajze të re, ose një rimartese, veçanërisht kur një i ve ose e ve rimartohej shumë shpejt pas vdekjes së bashkëshortit te parë.
Personi qe kishte shkel kodin moral te fshatit e detyronin te "të drejtote gomarin": bashkëshortët duhej të hipnin një gomar, gruaja në drejtimin e duhur, burri me kokë poshtë, me fytyrë nga pas dhe duke mbajtur bishtin e kafshës. Kjo duhet te ndodhte në kohën e karnavalit, përpara turmëns që bërtiste, bënte zhurmë dhe tallej me personin shkelës te kodit moral të bashkësise.
ETIMOLOGJIA E VERTETE E FJALES *KARIVARI
Nëse ia ul kryet dikujt, e bën atë me e var kokën, e turpëron ate.
(Kuptohet qartë se forma mesore e gjuhës shqipe ka një rëndësi të madhe në etimologjinë e fjalës, por edhe pengesën kryesore që gjuhëtaret e huaj të kuptojnë etimologjinë nga gjuha e parë. Gjuhët e tyre nuk e kanë këtë formë.
Kur kryefjala kryen dhe merr veprimin e shprehur nga folja, folja është në zërin e mesit. Kryefjala eshte kry dhe folja eshte var.
Vetem shqipja, bengali, fula, tamilishtja, sanskritishtja, islandishtja, suedishtja dhe greqishtja e vjetër kanë një zë të mesëm, i cili është një grup lakimesh ose ndërtimesh që është i ndryshëm nga zëri aktiv dhe pasiv.)
Randë, Barrë, Var dhe Varr kanë kuptime të ndryshme në shqipen moderne, por semantikisht burimet e tyre janë të lidhura. Gjuhëtarët kanë përkthyer dhe futur shumë kuptime në këto fjalë, sepse nuk e dinë origjinën e parë të fjalës.
Origjina e fjalez vjen nga " krye varur" shqip, kokëvarur, i turpëruar.
Si e kanë marrë këtë fjalë?
Mendoj qe nuk është e mundur të vijë nga njerëz që kishin njohuri për librat e Platonit. Perkundrzi Platoni ka shkruajt fjalë te gjuhës Shqipe.
Unë mendoj se është një fjalë e lashtë, e gjuhës së parë të folur nga evropianët, gjuhës shqipe, që ishte ende në përdorim si "te thëna, dije" ne shekullin e 14, e ruajtur ne gjuhën e folur brez pas brezi.
Por, për ta kuptuar këtë, duhet ta njohësh shumë mirë gjuhën shqipe.
Brendësia dhe thellësia e kuptimit të fjalëve *var dhe *kry japin etimologjinë e fjalës *Karivari, ose *Kryevar, dhe ashtu personi i dënuar qëndron edhe fizikisht hypur në gomar.
Kjo është e qartë për një shqipfolës, por shumë e vështirë për t'u kuptuar nga një gjuhëtar i huaj, si dhe një folës i gjuhës së huaj. Gjuhët e sotme moderne i kanë humbur këto nuanca të holla kuptimore dhe kanë humbur mënyrën mesore në gjuhët e tyre.
Var, fjalori shqip:
9. fig. bised. I ngarkoj dikujt një punë a një detyrë, ia bëj barrë dikujt. Ma varën mua atë punë.
I vari një fjalë dikujt i shpuri një lajm; i tha diçka. I varën këmborën (prapa, në qafë) dikujt shih te KËMBOR/E,~A. Vari kokën (kryet)
a) u mërzit e u zemërua, ndenji me kokë ulur;
b) hoqi dorë nga mendjemadhësia ose nga krenaria e kotë, i ranë pendët. Ia vari (ia la, ia vuri) në qafë diçka shih te QAF/Ë,~ A. I varën (i vunë) teneqenë (legenin) dikujt mospërf. shih tek TENEQ/E,~ JA. Nuk ia vari torbën (trastën, hejbetë, kapistallin, kapistrën, këmborën) nuk e përfilli aspak, nuk e pyeti fare, nuk iu bind; nuk e vlerësoi, nuk i dha rëndësi. I vari (i uli) veshët shih te VESH,~ I. Nuk ia vari veshin dikujt a diçkaje, nuk i kushtoi vëmendje, nuk e përfilli, nuk e pyeti fare; nuk e dëgjoi, nuk iu bind. I vari (i lëvari, i lëshoi) vetullat u zemërua, u pezmatua; u ngrys, i ngrysi vetullat. I vari zilen dikujt e nxiti dikë, e shtyu, e kurdisi për diçka. Ia varën atë (këtë) këmborë shih te KËMBOR/Ë,~A. I vari (i lëvari, i lëshoi) buzët (hundët, turinjtë) një pëllëmbë
a) shprehu pakënaqësi për diçka, tregoi me shprehjen e fytyrës se diçka nuk i pëlqen;
b) u zemërua shumë, u pezmatua; u ngrys. Të var në qese të duhanit shih te QES/E,~ JA. E vari (e vuri, e mban, e ka) vath në vesh diçka shih te VESH,~I. I vari ujkut mëlçitë në qafë iron. i besoi me mendjelehtësi një njeriu të pandershëm e të pabesë pikërisht atë gjë që ai e lakmonte më tepër, priti të mbrohet nga ai që dëshironte t'i bënte të keqen, besoi e shpresoi tek i ligu; ia la në dorë fatin armikut. Kur ta varësh zilen, duhet t'i biesh fj.u. kur ta marrësh përsipër një punë a detyrë, duhet ta kryesh mirë.
Comments
Post a Comment