Një nga burimet më të rëndësishme të njohurive tona për të ashtuquajturin viktime rituale është fjala "farmakos" në "greqishten" e vjetër. Sot e përkthejnë pharmakos me kuptimin viktimë.
Viktimë është një fjalë e përgjithshme, por farmakos ishin viktima speciale.
Gjatë *Thargelia-s, por edhe gjatë periudhave të pafavorshme si *murtaja dhe *uria, athinasit dhe jonianët i dëbonin ata, të cilët u quajtën " të marrë, rrembyer nga e keqja", dhe për të "pastruar" qytetit nga e keqja, këta duheshin larguar ose vrarë dhe kështu do merrnin me vetë të keqen që mbanin dhe fajin e të keqes që i kishte marr.
Këta farmakoi u zgjodhën nga të varfërit dhe të shëmtuarit, morën një trajtim shumë të veçantë në *prytaneion ( *Massalia), dergoheshin në një proçesion nën tingujt e muzikës joharmonike nëpër qytet, të rrahura me bimë të egra ose jopjellore. si kallama, dhe më në fund i qëllonin me gurë dhe i ndiqnin përtej kufirit të qytetit.
Ndodhja e riteve të tilla midis Hititieve dhe Izraelitëve i bën gjuhëtarë dhe historianët tê sugjerojnë një origjinë nga Lindja e Afërt të këtij rituali.
A është kjo e vërtetë?
Për "Greqinë" e lashtë kemi fragmentin e Kristomatisë së Helladit (shek. IV.), të librave të kopjove, që nuk mund t'i vërtetohet koha dhe origjinali i tyre, i cili sot ruhet në Bibliotekën e Fotit dhe në të cilin shkruhet:
"ἔθος ἦν ἐν Ἀθήναις φαρμακοὺς ἄγειν δύο, τὸν μὲν ὐπὲρ ἀνδρῶν, τὸν δὲ ὑπὲρ γυναικῶν, πρὸς τὸν καθαρμὸν ἀγομένους. Καὶ ὁ μὲν τῶν ἀνδρῶν μελαίνας ἰσχάδας περὶ τὸν τράχηλον εἶχε, λευκὰς δ᾿ ἅτερος. συβάκχοι δέ φησιν ὠνομάζοντο."
"éthos ín en Athínais farmakoús ágein dýo, tón mén ypér andrón, tón dé ypér gynaikón, prós tón katharmón agoménous. Kaí o mén tón andrón melaínas ischádas perí tón tráchilon eíche, leukás d᾿ áteros. sybákchoi dé fisin onomázonto".
Përkthet si më poshtë:
"Ishte zakon në Athinë të çonin në procesion dy farmakoi me qëllim pastrimin; një nga burrat, një nga gratë. Farmakos e burrave kishte të
fiq të zezë në qafë, tjetri për grate kishte fiq të bardhë dhe thotë se quheshin συβάκχοι."
Libri më lart është i vetmi burim në të cilin shfaqet termi συβάκχος.
Sipas Helladius, ajo u përdor në Athinë në lidhje me një burrë të dëbuar qëllimi i pastrimit të qytetit dhe të gjithë komunitetit.
Kështu kemi të bëjmë këtu me një sinonim për termin e njohur φαρμακός.
Origjina dhe kuptimi i mirëfilltë i kësaj fjale është e pasigurt, edhe pse disa kanë paraqitur hipoteza që tentojnë ta shpjegojnë atë.
Studiuesit duket se ndajnë pikëpamjen se fjala συβάκχος duhet trajtuar si një fjalë e përbëre ku
elementi i dytë është emri i Bacchus (Βάκχος). Duke lënë mënjanë pyetjen pse "Grekët" mund ta kenë lidhur farmakosin me Bakun, ky interpretim has në vështirësi serioze në përcaktimin e kuptimit te pjesës të parë të fjalës.
U sugjerua propozimi më i miratuar për shpjegimin e elementit συ- nga Mommsen në mesin e shekullit të 19-të.
Ai konsiston në kombinimin e termit συβάκχος me fiqtë e tharë që i vareshin në qafë të fajesuarve për mbajten e së keqes. Sipas tij forma συβάκχος u zhvillua nga *συκοβακχος (σῦκον 'fiq' + Βάκχος) dhe kishte kuptimin ‘fig-Bacchus’.
Kjo është e pamundur nga pikëpamja fonetike, pasi nuk ka fjalë të ngjashme për sinkopën e supozuar në dialektet atike-jonike.Për më tepër, fiqtë ishin karakteristikë jo vetëm për ritualin e farmakos por edhe të ngjarjeve të tjera në jetën fetare të lashtësisë.
Një shëmbull i mirë i tij mund të gjendet në Lisistratën e Aristofanit. Në këtë komedi një refren i përbërë nga gra na informon se mbaheshin varëse fiku nga kaneforët që marrin pjesë në një procesion (me sa duket në Eleusis).
Mommsen, krijuesi i teorise së mësipërme, ndryshoi pikëpamjen e tij. Në librin e tij të mëvonshëm ai propozoi një tjetër etimologji që thotë se pjesa i e parë e emrit συβάκχος është kafsha me emër σῦς m./f. ‘derr’.
Por edhe ky interpretim duhet hedhur poshtë, sepse është shumë vështirë të gjesh ndonjë arsye për emërtimin e farmakos si 'derri-Bacchus'.
Një shpjegim tjetër u dha nga Ogden vitet e fundit. Autori sugjeron që termi συβάκχος përbëhet nga parafjala σύν 'in shoqëri me, së bashku me' dhe teonimin Bacchus. Sipas kësaj teorie, fjala do të kishte kuptimin e 'bashkëzotëruar, një lloj i pushtuar hyjnisht', si pasojë e bashkimit me perëndinë, pra me Bakun.
Duke shfletuar letërsinë e shekullit të nëntëmbëdhjetë, gjejmë disa etimologji në të cilat fjala συβάκχος supozohet se nuk e ka origjinën nga "greqishtja", por nga semitishtja.
Më e rëndësishmja prej tyre është lidhja
me hebraisht zebaḥ dhe fenikas zbḥ në kuptimin 'sakrificë gjaku.
Nga pikëpamja semantike këto konsiderata janë sigurisht interesante, por shumë e vështirë për t'u verifikuar nëse nuk merr parasysh gjuhën krijuese të fjalës, gjuhën shqipe.
SYBAKXUS=
SY BAKKSU=
SE BASKKU=
SE BASHKU
Origjina është prej gjuhës shqipe "SE BASHKU" dhe shumë interesant fakti që Ogden e gjeti pothuajse origjinën e fjalës. Mos i referohen shqipes këta dhe nuk e thonë.
Dhe lexoni gjithashtu fjalën shqipe *Vras në figuren me poshtë që përfaqëson një Pharmakos.
Viktimë është një fjalë e përgjithshme, por farmakos ishin viktima speciale.
Gjatë *Thargelia-s, por edhe gjatë periudhave të pafavorshme si *murtaja dhe *uria, athinasit dhe jonianët i dëbonin ata, të cilët u quajtën " të marrë, rrembyer nga e keqja", dhe për të "pastruar" qytetit nga e keqja, këta duheshin larguar ose vrarë dhe kështu do merrnin me vetë të keqen që mbanin dhe fajin e të keqes që i kishte marr.
Këta farmakoi u zgjodhën nga të varfërit dhe të shëmtuarit, morën një trajtim shumë të veçantë në *prytaneion ( *Massalia), dergoheshin në një proçesion nën tingujt e muzikës joharmonike nëpër qytet, të rrahura me bimë të egra ose jopjellore. si kallama, dhe më në fund i qëllonin me gurë dhe i ndiqnin përtej kufirit të qytetit.
Ndodhja e riteve të tilla midis Hititieve dhe Izraelitëve i bën gjuhëtarë dhe historianët tê sugjerojnë një origjinë nga Lindja e Afërt të këtij rituali.
A është kjo e vërtetë?
Për "Greqinë" e lashtë kemi fragmentin e Kristomatisë së Helladit (shek. IV.), të librave të kopjove, që nuk mund t'i vërtetohet koha dhe origjinali i tyre, i cili sot ruhet në Bibliotekën e Fotit dhe në të cilin shkruhet:
"ἔθος ἦν ἐν Ἀθήναις φαρμακοὺς ἄγειν δύο, τὸν μὲν ὐπὲρ ἀνδρῶν, τὸν δὲ ὑπὲρ γυναικῶν, πρὸς τὸν καθαρμὸν ἀγομένους. Καὶ ὁ μὲν τῶν ἀνδρῶν μελαίνας ἰσχάδας περὶ τὸν τράχηλον εἶχε, λευκὰς δ᾿ ἅτερος. συβάκχοι δέ φησιν ὠνομάζοντο."
"éthos ín en Athínais farmakoús ágein dýo, tón mén ypér andrón, tón dé ypér gynaikón, prós tón katharmón agoménous. Kaí o mén tón andrón melaínas ischádas perí tón tráchilon eíche, leukás d᾿ áteros. sybákchoi dé fisin onomázonto".
Përkthet si më poshtë:
"Ishte zakon në Athinë të çonin në procesion dy farmakoi me qëllim pastrimin; një nga burrat, një nga gratë. Farmakos e burrave kishte të
fiq të zezë në qafë, tjetri për grate kishte fiq të bardhë dhe thotë se quheshin συβάκχοι."
Libri më lart është i vetmi burim në të cilin shfaqet termi συβάκχος.
Sipas Helladius, ajo u përdor në Athinë në lidhje me një burrë të dëbuar qëllimi i pastrimit të qytetit dhe të gjithë komunitetit.
Kështu kemi të bëjmë këtu me një sinonim për termin e njohur φαρμακός.
Origjina dhe kuptimi i mirëfilltë i kësaj fjale është e pasigurt, edhe pse disa kanë paraqitur hipoteza që tentojnë ta shpjegojnë atë.
Studiuesit duket se ndajnë pikëpamjen se fjala συβάκχος duhet trajtuar si një fjalë e përbëre ku
elementi i dytë është emri i Bacchus (Βάκχος). Duke lënë mënjanë pyetjen pse "Grekët" mund ta kenë lidhur farmakosin me Bakun, ky interpretim has në vështirësi serioze në përcaktimin e kuptimit te pjesës të parë të fjalës.
U sugjerua propozimi më i miratuar për shpjegimin e elementit συ- nga Mommsen në mesin e shekullit të 19-të.
Ai konsiston në kombinimin e termit συβάκχος me fiqtë e tharë që i vareshin në qafë të fajesuarve për mbajten e së keqes. Sipas tij forma συβάκχος u zhvillua nga *συκοβακχος (σῦκον 'fiq' + Βάκχος) dhe kishte kuptimin ‘fig-Bacchus’.
Kjo është e pamundur nga pikëpamja fonetike, pasi nuk ka fjalë të ngjashme për sinkopën e supozuar në dialektet atike-jonike.Për më tepër, fiqtë ishin karakteristikë jo vetëm për ritualin e farmakos por edhe të ngjarjeve të tjera në jetën fetare të lashtësisë.
Një shëmbull i mirë i tij mund të gjendet në Lisistratën e Aristofanit. Në këtë komedi një refren i përbërë nga gra na informon se mbaheshin varëse fiku nga kaneforët që marrin pjesë në një procesion (me sa duket në Eleusis).
Mommsen, krijuesi i teorise së mësipërme, ndryshoi pikëpamjen e tij. Në librin e tij të mëvonshëm ai propozoi një tjetër etimologji që thotë se pjesa i e parë e emrit συβάκχος është kafsha me emër σῦς m./f. ‘derr’.
Por edhe ky interpretim duhet hedhur poshtë, sepse është shumë vështirë të gjesh ndonjë arsye për emërtimin e farmakos si 'derri-Bacchus'.
Një shpjegim tjetër u dha nga Ogden vitet e fundit. Autori sugjeron që termi συβάκχος përbëhet nga parafjala σύν 'in shoqëri me, së bashku me' dhe teonimin Bacchus. Sipas kësaj teorie, fjala do të kishte kuptimin e 'bashkëzotëruar, një lloj i pushtuar hyjnisht', si pasojë e bashkimit me perëndinë, pra me Bakun.
Duke shfletuar letërsinë e shekullit të nëntëmbëdhjetë, gjejmë disa etimologji në të cilat fjala συβάκχος supozohet se nuk e ka origjinën nga "greqishtja", por nga semitishtja.
Më e rëndësishmja prej tyre është lidhja
me hebraisht zebaḥ dhe fenikas zbḥ në kuptimin 'sakrificë gjaku.
Nga pikëpamja semantike këto konsiderata janë sigurisht interesante, por shumë e vështirë për t'u verifikuar nëse nuk merr parasysh gjuhën krijuese të fjalës, gjuhën shqipe.
SYBAKXUS=
SY BAKKSU=
SE BASKKU=
SE BASHKU
Origjina është prej gjuhës shqipe "SE BASHKU" dhe shumë interesant fakti që Ogden e gjeti pothuajse origjinën e fjalës. Mos i referohen shqipes këta dhe nuk e thonë.
Dhe lexoni gjithashtu fjalën shqipe *Vras në figuren me poshtë që përfaqëson një Pharmakos.
Comments
Post a Comment