Është shkruar dhe thënë shumë për marrëzinë njerëzore. Janë përpjekur ta shpjegojnë marrëzinë njerëzore që nga lashtësia e deri në ditët e sotme, madje paraardhësit tanë i kishin dhënë një emrin një hyjnie, dhe të gjithë përgjegjësinë për marrëzinë që e bën njeriun të paaftë të mendërisht, por asnjë gjuhëtar nuk është munduar të gjejëdhe zbulojë origjinen e vërtetë te fjales.
Çfarë sjell gjuha shqipe për kë koncept?
Në mitologjinë "greke", Koalemos (greqishtja e lashtë: Κοάλεμος) ishte perëndia e marrezisë, budadallekut, i përmendur në veprat e Aristofanit dhe Jetëve paralele të Plutarkut.
Drejtshkrimi latin i emrit është Coalemus. Për më tepër, fjala κοάλεμος u përdor për të përshkruar një "budalla".
Një etimologji e rreme nga kohët e lashta sugjeron se κοάλεμος e ka origjinën nga κοέω (koeō), që do të thotë "perceptoj" dhe ἡλεός (ēleos), që do të thotë "i shqetësuar" ose "i çmendur".
Megjithatë, etimologjia e vërtetë e kësaj fjale mbetet e pakonfirmuar.
Gjuha shqipe përdor simboliken "lënë, i marrë, i ka ikur mendja, ka kaluar, shkalluar, i llavur. etj"
E ka lënë mendja e ka dhe Anglishtja si simbolikë te marrezise.
Por si mund te zberthehet mbiemri "lënë"?
"E kanë lënë mendtë" është një idiomë, por si eshte ndertuar mendimi fjalë për fjalë?
"Ka lënë mendja" do të thotë se dikush po vepron në mënyrë të paarsyeshme ose të çuditshme sa duket se nuk i kontrollon më aftësitë mendore, duke sugjeruar në thelb eshte çmendur, ose ka rjedhur (lënë=rjedh), ose budalla.
Pikat kryesore në lidhje me këtë frazë:
Gjuha figurative:
Kur e ke mendjen me vete, vepron në mënyrë të arsyeshme, dhe i kontrollon më aftësitë mendore.
Kur mendja të lë, menyre e menduari vetëm e shqipes, njesoj si fuqia te lë, ajo nuk eshte më me ty. Mendja eshta ajo qe drejton veprimet tona te arsyeshme ose te pa arsyeshme. Anglishtja nuk thote e ka lënë mendja, por "ka humbur mendjen", gjë që në thelb eshte e njeta gje.
Veçantia e shqipes qenderon qe e mbart kete koncept edhe me një fjalë të vetme "lënë". Semantika e "lënë", kuptimet e tjera te saj zbërthejn idiomen "e ka lënë mendja".
Kuptimet e "lënë" janë:
lënë (i, e) mbiemër;
1. që e ka lënë dikush tjetër, i trashëguar: pasuri (shtëpi) e lënë.
2. që është lënë; i braktisur; i harruar: fshat i lënë; fëmijë i lënë; grua e lënë grua që e ka lënë burri.
3. që e kanë lënë fuqitë (nga pleqëria ose nga një sëmundje); i mefshtë: plak i lënë.
4. që e kanë lënë mendtë, i rrjedhur nga trutë; i çmendur, i marrë: është fare i lënë.
Pra në thelb qendron "braktisur", lënë ne kuptimin pesor te foljes "lë", ku vete objekti mëndje lë vetveten tek një njeri, i mungon atij.
Kjo eshte veshtersia kryesore e te kuptuarit te gjuhes shqipe nga gjuhetarët e huaj.
Është interesante se fjala mitologjike "greke" κοάλεμος ka një ngjashmëri të habitshme me togfjalëshin shqip "ko e le men-ia". Kjo frazë mund të ndahet në pjesët përbërëse të saj:
- "ko" = ka
- "e le" = lënë, i humbur
- "meno" = mendje
Në Gegnisht ende përdoret shprehja "E ka le menia", që përkthehet "kanë lënë mendtë" ose budall, "i çmendur". Sipas fjalorit shqip, kjo frazë është sinonim i "i lënë", që do të thotë "e kanë lënë mendtë".
Si përfundim, analiza etimologjike e fjalës κοάλεμος zbulon një histori komplekse dhe intriguese. Ndërsa burimet e lashta "greke" dhe latine japin njëfarë kuptimi, lidhja e shqipes ofron një këndvështrim të ri mbi origjinën e fjalës. Ndërsa gjuhëtarët dhe historianët vazhdojnë të eksplorojnë kompleksitetin e evolucionit të gjuhës, është thelbësore të merret parasysh shkëmbimi kulturor dhe gjuhësor midis qytetërimeve të lashta.
Kuptimi i lënë nga fjalori Shqip:
lënë
4. që e kanë lënë mendtë, i rrjedhur nga trutë; i çmendur, i marrë: është fare i lënë.
Comments
Post a Comment